Economische overwegingen domineren in onderwijs

Inzetbaar zijn op de arbeidsmarkt wordt te dominant

In het onderwijs worden begin september de lessen hervat. Ogenschijnlijk niets aan de hand: de jaarlijks terugkerende pijnpunten komen even boven water maar zullen snel weer verdwijnen in de dagelijkse deining van de golven. Alles peis en vree, we zijn weer goed bezig. Maar is dat wel zo?

Het onderwijs in ons land en in Europa staat sinds jaren serieus onder druk. Hoe langer hoe meer wordt onderwijs alleen gezien als een apparaat dat jongeren en anderen economisch (meer) inzetbaar moet maken. Meer en meer wordt onze maatschappij door een economische bril bekeken, bestuurd en geëvalueerd. Wat economisch winst kan opleveren wordt verwelkomd en aangemoedigd, wat als een potentiële economische uitgave wordt gezien, moet tot elke prijs worden vermeden. De rekening hiervoor laten we trouwens liefst door anderen ophoesten.

Dingen aanleren

De gevolgen van deze keuze voor het onderwijs tekenen zich meer en meer af. Ze lijken soms positief, maar toch zijn er meer en meer negatieve gevolgen waar te nemen. Onderwijs verengt zich, in het licht van het hier en nu direct economisch inzetbaar zijn, gaandeweg meer en meer tot het aanleren van dingen. Doe dit, doe dat zeker niet. Denken moet alleen nog gebeuren vanuit aangereikte, uniforme en als absoluut voorgestelde algoritmen.
Buiten de lijntjes kleuren wordt bijzonder of eigenaardig gevonden, wie dat doet, wordt in menig geval genegeerd, desnoods verwijderd. Er wordt gemikt op uniformiteit en gemiddeld zijn, diversiteit en uitmunten worden geassocieerd met meerkosten. Een klein voorbeeld van de trieste evolutie: taalfouten worden meer en meer onbelangrijk gevonden, als het nodig is, zal ‘een specialist’ teksten wel verbeteren.

Bedrijfsdenken

Onderwijs organiseren wordt meer en meer een economische bezigheid. Scholen, opleidingscentra, hogescholen, universiteiten organiseren zich meer en meer als een bedrijf gericht op zichzelf en steeds minder vanuit de gedachte dat ze er zijn voor leerlingen, studenten, klanten met een behoefte om te leren. Richtingen die goed in de markt liggen worden door meer en meer spelers aangeboden: meer zieltjes winnen is meer geld innen.
De organisaties gaan ook meer en meer in concurrentie met elkaar en proberen elkaar vliegen af te vangen. Ze worden daar door de overheid vlijtig voor beloond. Marktaandeel winnen is de boodschap. Als dit ten koste moet gaan van anderen is dat maar zo. Meer en meer worden de grenzen van het fatsoen en het aanvaardbare afgetast en overschreden. Het (geld-)gewin op korte termijn haalt het met gemak van welke langetermijnvisie of wat dan ook. Universiteiten pikken opleidingen van hogescholen in; hogescholen pikken vervolgens opleidingen uit het volwassenenonderwijs in; secundaire scholen bedenken aanvullende opleidingen die het volwassenenonderwijs financieel in ademnood brengen. En ga zo maar door.

De negatieve gevolgen blijven niet uit. Denk aan wat professor Jonathan Holslag (VU Brussel) in juni verklaarde over de waarde van diploma’s: “De universiteiten hebben er nu economisch baat bij dat hun studenten afstuderen. Dat zorgt voor onderlinge concurrentie en middelmatig onderwijs. (…) Geloof me: een diploma is minder waard als er meer afgestudeerden zijn.” Denk ook aan de alarmkreten van de hogescholen over de desastreuze vaardigheden van studenten in het hoger onderwijs.

Tijd dus voor een fundamentele bezinning over één en ander. Meer en meer worden de rekeningen nu gepresenteerd. En in een economische context moeten organisaties en scholen die wel kunnen betalen, bij voorkeur op tijd.