De klimaattransitie heeft een grote impact op de samenleving. Reset Vlaanderen – tot 2021 bekend als de vzw Arbeid & Milieu – werkt met andere middenveldorganisaties samen aan een rechtvaardige duurzaamheidstransitie waarin welzijn boven onhoudbare groei staat. We spraken met Tom Stevens, die al eerder zijn schouders zette onder projecten zoals De Nieuwe Samenzweerders en Samen Zonne-energie Winnen.
Eind 2023 lanceerden jullie de ‘Just Transition Scan’. Wat is dat?
Stevens: “Het idee is dat we jaarlijks kijken wat beter kan in het Belgische klimaatbeleid. De titel van ons eerste rapport heet niet toevallig ‘Wie laten we achter?’. Misschien een wat uitdagende titel, maar we merken momenteel dat het sociale aspect nogal ontbreekt in het klimaatbeleid, zowel op federaal, maar vooral op Vlaams vlak. Vandaar ook onze huidige naam: er is echt wel een Reset nodig van het beleid. Onze eerste Just Transition Scan bestaat uit vier delen, waarvan we één wijden aan de arbeidsmarkt.”
Jullie zien kansen en uitdagingen?
Stevens: “Een kwart miljoen kansen zelfs, want zoveel extra arbeidskrachten zijn er tegen 2030 nodig om de klimaattransitie te halen. De werkgelegenheidsgraad in België bedraagt sinds 2019 ‘maar’ 71%, tegenover het Europees gemiddelde van 74%. Het is dan ook een kans om de groepen te bereiken die momenteel op de arbeidsmarkt uit de boot vallen. Dat zijn enerzijds de langdurig werklozen, maar anderzijds ook de mensen met een migratieachtergrond, die in België moeilijker in de arbeidsmarkt geïntegreerd raken dan in onze buurlanden. Bij die groep ligt de werkgelegenheidsgraad maar liefst 19% lager dan het gemiddelde.”
“Tegelijk brengt de transitie ook uitdagingen mee. Die nieuwe jobs vragen bepaalde vaardigheden. De nood aan bijscholing is enorm. Momenteel worden daar te weinig stappen in gezet. We moeten meer inzetten op levenslang leren en technische vaardigheden. Zo garanderen we jobzekerheid en creëren we kansen voor meer sociale gelijkheid. Want de nieuwe jobs zullen ook genoeg betaald moeten worden om voldoende mensen te interesseren.”
“Tegen 2030 is er nood aan een kwart miljoen nieuwe jobs”
Waarom kijken onze overheden zo weinig naar de impact op de arbeidsmarkt?
Stevens: “Dat is moeilijk te zeggen. Mogelijk is het een ideologische keuze. In het debat over de klimaattransitie gaat het momenteel heel vaak over de rol van technologie. Denk maar aan manieren om minder CO2 uit te stoten of op te slaan, windmolens, zonnepanelen, elektrische wagens, enzovoort. Technologie wordt gezien als een redmiddel. Maar er wordt minder gekeken naar de manier waarop technologie zelf een impact heeft op de wijze waarop we met arbeid omgaan, en de nieuwe vaardigheden die nodig zijn.”
“Een droevig weetje: de werkgelegenheidsgraad bij kortgeschoolden ligt momenteel 38% lager dan het gemiddelde. Onderwijs is dus ook vandaag belangrijk. Trouwens, de helft van de bestaande Belgische jobs zullen de impact voelen van de klimaattransitie; zo’n 26% zal zelfs aanzienlijke gevolgen ondervinden. De nood aan STEM-richtingen is enorm. Maar opleiding alleen is niet genoeg. Er moet gezorgd worden dat de nieuwe jobs aantrekkelijk zijn, door correcte verloning te garanderen. Wij kijken daarvoor naar een hervorming van de loonnormwet.”
Jullie werken momenteel al samen met werknemersvertegenwoordigers.
Stevens: “Wij zien een rol voor vakbonden in de klimaattransitie. Werkgevers kunnen binnen ondernemingen transitieprogramma’s opstellen in sociaal overleg. Werknemersvertegenwoordigers hebben vaak een goed zicht op hoe bedrijven werken: het is een manier om blinde vlekken op te vangen.”
Gebeurt die samenwerking vandaag te weinig?
Stevens: “Ja, zowel vanuit werkgever- als werknemerszijde. Veel werkgevers willen de vakbonden niet betrekken. En er ontbreekt ook nog veel knowhow bij de werknemersafgevaardigden, die wij dan proberen aan te reiken. We willen die praktijk op lange termijn opschalen via infosessies en coaching. Momenteel lopen er zo zes pilootprojecten. We helpen de afgevaardigden om klimaatplannen van werkgevers te beoordelen, en zelf tegenvoorstellen te doen.”
“Soms gaat dat dan over zaken als het mobiliteitsbudget en bedrijfswagens. In het allerslechtste geval kan het helpen om tijdig processen te identificeren waarvoor geen toekomst bestaat in een klimaatneutrale economie, zodat een plan voorbereid kan worden om medewerkers naar een nieuwe job toe te leiden. Want als een werkgever zegt, ‘We willen tegen 2050 klimaatneutraal worden’, wat betekent dat dan concreet voor de jobs van de werknemers? Wij begeleiden vakbonden bij de klimaatambities en het bijhorende sociale aspect.”
Meer info: www.reset.vlaanderen
Auteur: Max De Boeck | Illustratie: Davien Dierickx