De voorbije maanden zorgde ChatGPT weer voor een stevige opstoot van technologisch doemdenken. Als artificiële intelligentie (AI) op een paar seconden kan teksten schrijven, beelden bewerken, medische scans interpreteren en computerprogramma’s ontwikkelen, wat schiet er dan nog over voor de mens? Hoe lang zijn er nog werknemers nodig?
We legden deze prangende vragen voor aan professor Sarah Vansteenkiste. Als coördinator van het Steunpunt Werk van de KU Leuven houdt ze de evoluties op de arbeidsmarkt scherp in het oog. Dat AI veranderingen zal meebrengen, staat voor haar als een paal boven water. Maar een doemdenker is ze niet.
“De toekomst is natuurlijk nooit helemaal voorspelbaar,” houdt ze een slag om de arm. “Je weet nooit exact wat er gaat gebeuren. Maar de geschiedenis leert toch dat het zelden zo’n vaart loopt. Tientallen jaren geleden al werd voorspeld dat robotisering en automatisering de mensen overbodig zou maken. Maar het aantal jobs is sindsdien alleen maar toegenomen. In Vlaanderen is maar liefst 76% van de beroepsbevolking effectief aan het werk. Er waren nooit zo veel jobs als nu”.
“Mensen hebben zich altijd weten aan te passen. Waarom zou dat nu anders zijn?”
Zal ook AI nieuwe jobs creëren?
Vansteenkiste: “Ik denk dat we beter spreken over ‘taken’ dan ‘jobs’. Er zullen taken verdwijnen. Dat is zeker. Maar daarom zijn de jobs nog niet weg. Doordat er taken wegvallen, komt er tijd vrij voor iets anders. Als een radioloog door AI wordt geholpen om sneller een foto te analyseren, krijgt die meer tijd voor bijvoorbeeld contact met zijn patiënten.”
De vraag is maar of de vrijgekomen tijd daarin zal worden geïnvesteerd of in economische winst…
Vansteenkiste: “Menselijk contact kan óók winst opleveren, hoor. Bij Starbucks kunnen ze technisch perfect een heerlijke latte serveren zonder dan daar een mens aan te pas komt. Maar dat doen ze niet omdat de klant toch nog altijd menselijk contact wil. Vliegtuigen kunnen perfect zonder piloot, maar mensen stappen toch liever in een vliegtuig met een echte piloot.”
Dreigt de digitalisering niet vooral kansen te scheppen voor hooggeschoolden, maar de kortgeschoolden van de markt te duwen?
Vansteenkiste: “Dat hoeft zeker niet zo te zijn. We zullen functies moeten her-denken. Sommige taken in de job van hooggeschoolden kunnen even goed uitgevoerd worden door korter geschoolden. ‘Juist geschoold’ is belangrijker dan ‘hoog geschoold’. Wat wél heel belangrijk zal zijn is wendbaarheid. Levenslang leren wordt nog belangijker dan nu. We zullen moeten nadenken over onze loopbaan zoals we nu nadenken over onze gezondheid. Nu laten mensen – zeker vanaf een bepaalde leeftijd – geregeld een medische check-up doen bij hun huisarts, of ze worden door de overheid uitgenodigd voor bv. een darmkankeronderzoek. Zoiets wordt ook belangrijk voor de arbeidsmarkt. Wat kan ik en wat ken ik? Hoe kan ik daarmee duurzaam aan de slag blijven? En waar moet ik wat bijspijkeren? De Vlaamse overheid start nu voorzichtig met dat soort competentiechecks. Die worden steeds belangrijker, zeker voor kwetsbare profielen.”
Hoe moeten we als vakbond met AI omgaan?
Vansteenkiste: “Ook in het verleden zijn vakbonden al geconfronteerd met grote verschuivingen. Daarin hebben ze altijd bescherming geboden aan wie dat nodig had en de uitwassen tegengehouden. Ik ga ervanuit dat ze dat ook deze keer zullen doen. AI zal een grote invloed hebben op de jobs van veel mensen. Dat proberen tegen te houden, kan niet en hoeft niet. Maar de vakbond kan wel mee zoeken naar manieren om mensen weerbaar en wendbaar te maken, zodat ze mee kunnen met de verandering. En daarnaast natuurlijk ook zorg dragen voor wie uit de boot valt. Want die zullen er helaas ook zijn. Maar vakbonden moeten vooral proberen om proactief de uitdagingen aan te pakken en nu al bezig zijn met die toekomst. Ik geloof heel sterk in de maakbaarheid van de toekomst. Maar dan moet je wel nadenken over wat je wil. Technologie biedt zeker kansen om jobs te verbeteren, om lastige of zware taken te laten invullen door machines. Jobs zullen evolueren. Maar dat hebben ze altijd al gedaan. De uitdaging is om die evolutie mee in handen te nemen. Mensen hebben zich altijd weten aan te passen. Waarom zou dat nu anders zijn?”
Auteur: Jan Deceunynck | 
Afbeelding: Davien Dierickx