Met steeds nieuwe filerecords, uitpuilende burn-outstatistieken en wateroverlast in de winter of -tekort in de zomer, raakt stilaan iedereen ervan overtuigd dat het huidige systeem op zijn limieten botst. En als de ceo van Ryanair dan nog eens een bonus van 100 miljoen euro krijgt voor zijn niet-aflatende pogingen om rechten van zijn personeel te fnuiken, wordt het helemaal duidelijk dat er iets grondig schort.
Dat al die negatieve trends aan elkaar gelinkt zijn, maakt Omgroei duidelijk, het boek van Dirk Holemans, Lara Ferrante en Elze Vermaas dat in december verscheen. “Er zitten ernstige fouten in het huidige kapitalistisch systeem,” legt Dirk Holemans uit. “Geen details, maar existentiële tekortkomingen die een radicale switch noodzakelijk maken.”
“Genoeg is genoeg. Het moet niet altijd méér zijn.”
Holemans: “Ecologisch gaan we al geruime tijd over de limieten van onze planeet. Door onze verslaving aan energie en fossiele brandstoffen stoten we te veel CO2 uit. Het klimaat, het leefmilieu en de biodiversiteit gaan zienderogen achteruit. Dat wordt ook economisch steeds meer een probleem. Afgelopen zomer was bijvoorbeeld de Rijn – die cruciaal is voor de industrie in Zuid-Duitsland en Zwitserland – onbevaarbaar door een watertekort, en nu is ze onbevaarbaar door te veel water. In Frankrijk lagen kernreactoren stil omdat ze door watertekort niet gekoeld konden worden. En overal slibben de wegen dicht door ondoordachte mobiliteit.”
Het boek gaat niet enkel over ecologie. Het gaat ook over ongelijkheid en welzijn.
Holemans: “De maatschappij wordt steeds ongelijker. Er is genoeg voor iedereen, maar het teveel van de ene is het te weinig van de andere. Ook ecologisch, want we zien dat mensen meer uitstoten naarmate ze meer bezitten. Noem het ecologische gulzigheid. De uitstoot van privéjets is vele malen groter dan die van de verwarming van gewone gezinnen. En ons systeem bedreigt ook ons welzijn. De druk op mensen neemt steeds verder toe. De werkdruk stijgt omdat we steeds meer produceren. Maar vaak minder duurzame producten, die we dus ook sneller moeten vervangen. Waardoor we steeds meer afhankelijk worden van loonarbeid.”
Hoe kunnen we de spiraal doorbreken?
Holemans: “We moeten af van onze focus op groei. Het hoeft niet altijd ‘meer’ te zijn. Er is genoeg als we delen wat er is. We kunnen als maatschappij uit de ratrace stappen. Maar dan moeten we wel op een aantal vlakken radicaal ingrijpen. Ik vergelijk het graag met een vliegwiel. Dat is in het begin moeilijk in beweging te krijgen, maar nadien gaat het steeds vlotter. Als we de veranderingen strategisch inzetten, versterken ze elkaar.”
“Mensen stoten meer uit naarmate ze meer bezitten. Noem het ecologische gulzigheid”
In het boek pleiten jullie ook voor arbeidsduurvermindering. Maar ik las niks over loonbehoud.
Holemans: “Dat lijkt voor vakbondsmensen misschien vreemd. Want in het denken in het kader van de sociale markteconomie is koopkracht altijd een belangrijke eis geweest. Maar het houdt ons ook gevangen in de ratrace. We hebben koopkracht nodig om te kunnen consumeren op maat van wat bedrijven ons aanpraten via uitgekiende marketingstrategieën. Maar het kan ook anders. Als we duurzame dingen maken die dubbel zo lang meegaan, is dat niet alleen beter voor het milieu, maar kost het ook minder. Daarnaast pleiten we voor veel betere en goedkopere basisdienstverlening. Ook die verlaagt de levensduurte en maakt je minder afhankelijk van loonarbeid. Dat geeft ademruimte om te leven. Evidente basisdiensten zijn openbaar vervoer, zorg en onderwijs. Die worden steeds meer ‘vermarkt’, door aanbieders die er winst op wil maken. Hetzelfde met energie. Maar het kan ook anders. Als burgers zelf de handen de touwtjes in handen nemen in coöperaties moeten er geen aandeelhouders betaald worden. In de energiesector produceren coöperaties lokale, groene energie onder de marktprijs. Vorig jaar heb ik zelf 500 euro bespaard op energie via zo’n coöperatie. Hetzelfde kunnen we doen voor andere domeinen, zoals wonen. Als de overheid inzet op meer sociale woningen en burgers wooncoöperaties uitbouwen, creëren we woonzekerheid en zeggen we nee tegen de winsthonger van projectontwikkelaars.
Je pleit voor een hele omwenteling. Hoe krijg je de samenleving daarin mee?
Holemans: “Dat is volop aan het gebeuren. Mensen kiezen steeds meer voor duurzame alternatieven. Neem een stad als Gent: de voorbije tien jaar is het aantal fietsers enorm toegenomen. Het aantal auto’s is tegelijk fors gedaald, maar er zijn wel veel deelauto’s bijgekomen. Mensen nemen ook steeds meer zelf dingen duurzaam in handen. Het werkt. Maar het moet sneller. We hebben niet de luxe om hier en daar kleine stapjes vooruit te zetten. De sociale, ecologisch én economische realiteit verplicht ons om radicaal een andere weg in te slaan.”
Auteur: Jan Deceunynck