Openlijk racisme lijkt steeds minder taboe

Elkaar beter kennen helpt om het probleem aan te pakken

Een citaat van de Zuid-Afrikaanse vrijheidsstrijder Nelson Mandela: “Niemand wordt geboren met de haat tegen anderen op grond van hun huidskleur, hun etnische afkomst of hun godsdienst. Haat is iets wat wordt aangeleerd. Als mensen kunnen leren haten, kunnen ze ook leren lief te hebben. Liefde is namelijk veel natuurlijker voor het menselijke hart dan het tegenovergestelde.”

Is er anno 2019 meer onverdraagzaamheid en racisme in onze samenleving? Of is dat alleen maar een indruk van velen? Ons Recht legt de kwestie voor aan een aantal fijne waarnemers en vraagt naar hun mening. En ook naar remedies om de samenleving en de werkvloer harmonieuzer te maken en racistische gevoelens aan te pakken.

Kati Verstrepen, advocate en voorzitter van de Liga voor Mensenrechten:

“Ik weet niet of ik echt meer racisme waarneem. Maar ik merk wel dat heel wat mensen zich steeds minder geremd voelen om racistische uitspraken te doen, daarin gevoed door sommige politici. Een discours, dat vroeger beperkt bleef tot de kringen van Vlaams Belang, duikt nu almaar vaker ook in andere middens op. Bij jongeren constateer ik steeds minder racisme: zij zijn opgegroeid in een multiculturele samenleving en hechten echt geen belang meer aan herkomst, nationaliteit of huidskleur. Zij hebben een vriendenkring waarin steeds meer gemengde koppels voorkomen. Dat stemt mij écht heel blij en sterkt me in de overtuiging dat we op een dag
allemaal zullen spreken van één mensenras.”

“Het openlijker uiten van racistische gevoelens wijt ik grotendeels aan het taalgebruik van sommige van onze politici. Voor een aantal echte problemen kunnen zij geen oplossing bieden en dus zoeken ze maar een zondebok: de vreemdelingen, want die zijn electoraal weinig interessant en kunnen makkelijk worden afgeschilderd als een gemeenschappelijke vijand. Te weinig sociale woningen? Te lage leeflonen? Alleen flexi-jobs? Dat is dan de schuld van ‘de vreemden die onze welvaart aantasten’. Die teneur dus. Zo simpel kan het zijn. Bij jongeren slaat dat verhaal veel minder aan, want zij weten dankzij hun dagelijkse leefwereld dat dit onzin is.”
“Onze jongeren zijn de toekomst. Zij moeten aan politici duidelijk maken dat een racistisch discours geen hout snijdt. Meer diversiteit op de werkvloer leidt automatisch tot minder racisme. Hoe beter mensen elkaar kennen, des te minder racistische gevoelens ze hebben.”

Bart Reyns, vakbondsman en coördinator bij ACV-Samenwerker:

“Het lijkt erop dat er nu meer racisme is in de maatschappij maar ik weet niet of dat effectief ook zo is. Wat ik wel zeker weet, is dat we met een ander soort racisme te maken hebben. Met name op de sociale media wordt het debat over ‘onze identiteit’ versus ‘de rest’ harder en leper gevoerd. Je mag iemand steeds minder vaak racistisch noemen, mensen noemen zich liever ‘islamkritisch’ of ‘realist’. Ik vind het zorgwekkend dat mensen dit meer en meer als het nieuwe normaal gaan zien.”

“Soms heb ik een gevoel van machteloosheid tegenover de bulldozers vol vooroordelen die meestal van rechts komen. Je kan wel wat thesissen volschrijven met analyses hierover. Maar toevallig is het allemaal niet.”
“Hoe we deze situatie kunnen verbeteren? Volgens mij is er nood aan méér ont-moeten. De meeste van ons kennen wel medemensen met vreemde roots, maar hoe goed kennen we hen écht? Openstaan voor elkaars cultuur creëert openheid om het over de moeilijke kanten van het samenleven te hebben. En net het gebrek aan respect voor elkaar is de voedingsbodem voor racisme. Soms lijkt het alsof we meer naast elkaar dan met elkaar leven. Daar ligt het kalf gebonden. Overigens, als je niet met elkaar over je cultuur praat, kan je ook niet uitleggen waarom Zwarte Piet zo belangrijk is voor de Belg en kan die Belg ook niet leren waarom Afrikanen hun muziek altijd zo luid zetten (lacht).”

Lut Cromphout, vakbondsmilitante  en voorzitter van de LBC-NVK:

“Ken je de cartoon waarbij aan een kleuter gevraagd wordt: ‘Zijn er veel vreemden in je klas?” De kleuter antwoordt: “Neen, alleen maar kindjes”. Vanaf wanneer wordt Youssef dan een vreemde?” Als Youssef zich niet gedraagt, is dat dan omdat hij ‘een vreemde’ is en heeft het bij Mieke te maken met het feit dat ze Belgische ouders heeft?”

“Of er meer racisme is, weet ik niet maar het is nu wel blijkbaar normaal om er openlijk voor uit te komen. Sommige groepen hebben daar duidelijk belang bij. Via de media en sociale media worden heel wat ‘fake news’ en haat verspreid. Het is gemakkelijk om een zondebok te zoeken wanneer het wat minder goed gaat en de aandacht af te leiden van de echte oorzaken. Juiste informatie geven met concrete cijfers en leuke cartoons die de aandacht trekken van het brede publiek kan helpen.”
“Op mijn werk, in het ziekenhuis, merk ik dat er minder racisme voorkomt in teams die divers zijn. Dan telt niet meer de origine maar ben je een collega met zijn goede en minder goede kanten zoals alle anderen. Elkaar beter leren kennen is de remedie tegen het racisme en taal is daarbij van cruciaal belang.”

In het ziekenhuis merk ik dat er minder racisme voorkomt in teams die divers zijn

Saïda Isbai, vakbondssecretaris bij de LBC-NVK:

“Gediscrimineerd worden op basis van je etnische afkomst, dat breekt mensen. Het is een constant gevoel van afgewezen worden, er nooit echt bij horen en steeds zoeken naar erkenning voor wie je bent en wat je doet. Dag in, dag uit.”

“Mijn indruk is dat er vooral op papier wordt gestreden tegen racisme en discriminatie. In de praktijk worden mensen doorverwezen, met de vinger gewezen enzovoort en blijven instellingen, bedrijven en beleidsleiders buiten schot.”
In de Nationale Arbeidsraad wordt al sinds 2013 gewerkt aan een aanpak van de discriminatie op de arbeidsmarkt, onder meer door anonieme sollicitaties en praktijktests. Maar de werkgevers vinden het allemaal te duur, te omslachtig, te veel werk. Aan mooie praatjes over diversiteit op de werkvloer is er geen gebrek, zowel bij werkgevers als bij beleidsmakers. Maar als je vraagt naar precieze afspraken en harde engagementen, geven de werkgevers niet thuis.”
“Op Vlaams niveau is het nog erger! De minister van Werk, Philippe Muyters (N-VA), beloofde een actieplan om discriminatie in de werksfeer te bestrijden. Er kwam een advies van de sociale partners, maar het idee bleef verder een papieren tijger. Diezelfde minister maakte wel korte metten met het vroegere beleid waarbij overheid en sociale partners samen moesten proberen om in de ondernemingen een draagvlak te creëren voor diversiteitsprojecten!
“Racisme en discriminatie zijn harde realiteit. Op de sociale media zijn duizenden getuigenissen verzameld onder verschillende hashtags (‘dailyracism’, ‘notinmyname’, ‘refugeeswelcome’) en dat terwijl politici naar hartenlust haatdragende boodschappen op facebook en twitter lanceren. Uitingen van racisme worden hierdoor genormaliseerd en dat zogezegd onder het mom van vrije meningsuiting.”

Op de arbeidsmarkt liegen de cijfers er ook niet om: 50-plussers, jongeren, vrouwen, personen met een handicap en mensen uit etnisch-culturele minderheden hebben en krijgen minder kansen op de arbeidsmarkt. Werk is belangrijk in het leven van mensen: je verdient er een inkomen mee, en het bepaalt ook je ‘status’ in de samenleving. Discriminatie en racisme maken vele slachtoffers, en dat gaat verder dan één generatie.”
“Het wordt tijd dat we afstappen van het individueel schuldmodel, niemand kiest ervoor om te worden uitgesloten. We mogen onze ogen niet sluiten voor structurele uitsluitingsmechanismen op de arbeidsmarkt.”
“We moeten op onze hoede zijn voor de mogelijke impact van een samenleving die laat merken en voelen dat sommigen niet echt welkom zijn. Ook vakbonden spelen hier een belangrijke rol, enerzijds richting eigen achterban en anderzijds door het maatschappelijk debat mee te kleuren. Ik roep politici, ondernemers en vakbonden op om écht werk te maken van een serieus plan om uitsluitingsmechanismen aan te pakken: voor jong en oud, holebi’s, mensen uit de migratie, laaggeschoolden, hooggeschoolden, personen met een beperking, kortom voor iedereen!”

Theo Nsengimana, gemeenteraadslid voor CD&V in Aalst:

“Dat er racisme bestaat, wil ik illustreren aan de hand van een heel recent voorval met een jonge vrouw die leeft in Aalst en die op zoek was naar een appartement. De vrouw is leidster geweest in de jeugdbeweging. Ze is actief in verschillende lokale initiatieven, ze is hoogopgeleid en ze beschikt over genoeg inkomen om zich een deftig appartement te kunnen veroorloven. Het was ongelooflijk en triestig om vast te stellen dat iemand met zo’n profiel niet aan een appartement kon geraken op haar eigen kracht.”

“De vrouw in kwestie moest haar netwerk inschakelen om bij bepaalde makelaars tussen te komen. Haar niet-Vlaams klinkende naam en haar niet-westerse uiterlijk staken stokken in de wielen. De boosdoeners zijn enerzijds de polariserende standpunten van de boegbeelden van de (extreme) rechtse partijen over mensen met migratieachtergrond en anderzijds het onaanvaardbare gedrag van sommige mensen met migratieachtergrond die zich keren tegen de westerse samenleving met het plegen van terroristische aanslagen met onschuldige slachtoffers als gevolg. Een simpele en eenvoudige oplossing hiervoor is dat iedereen zich zou verzetten tegen de veralgemening.”

Polariserende standpunten van rechts doen geen goed

Walter Zinzen, gewezen journalist van de openbare omroep VRT:

“Ik zie meer racisme maar de vraag is of er ook écht meer is. Het verschil met pakweg 20 jaar geleden zit hem uiteraard in de sociale media. Waar verbaal racisme vroeger beperkt bleef tot de keukentafel en de cafétoog, stroomt het nu volop door de riolen van facebook en twitter. Opvallend is wel dat de afkeer van “vreemden” zich vooral manifesteert tegenover de moslims en zich uit in de irrationele angst dat de islam hier alles zal overnemen.”

“Discriminatie op grond van ras is nog altijd structureel aanwezig op de arbeidsmarkt, op de huizenmarkt en in het onderwijs. Daar is weinig tot geen vooruitgang geboekt. Is het daar erger dan vroeger? Ja, omdat er ook meer mensen van vreemde afkomst zijn en dus ook meer slachtoffers.”
“De xenofobie is natuurlijk aangewakkerd door de terreuraanslagen, daarover kan weinig twijfel bestaan. Dat was ook duidelijk de bedoeling van de terroristen. Daar bovenop is dan de zogenaamde vluchtelingencrisis gekomen.”
“Vaak wordt ook gewezen op de sociale achterstand van autochtone blanken die geen toekomstperspectief meer hebben, er sociaal en financieel op achteruit zijn gegaan en die de schuld voor hun situatie afschuiven op de als massaal aangevoelde toestroom van buitenlanders ‘die onze sociale voorzieningen komen opsouperen’. Dat wordt dan ook nog eens aangewakkerd door politici als Bart De Wever. Dat zal wel een rol spelen, maar ik heb beslist niet de indruk dat racisme minder voorkomt bij de middenklasse of bij de meest gegoeden. Wat is daar dan de verklaring voor? Onwetendheid, foute informatie en domme superioriteitsgevoelens, wellicht.”

“Om dat allemaal te bestrijden heb je vorming en informatie nodig, in de eerste plaats bij de werkgevers die in sollicitatiegesprekken meer vragen hebben over de godsdienst van de sollicitant dan over zijn of haar kwalificaties. Maar ook bij de werknemers, die niet beseffen dat hun vijand niet de gekleurde medemens is.”