‘Freelancer staat veel te weinig stil bij haken en ogen’

Slechter sociaal statuut is blok-aan-het-been voor zelfstandigen zonder personeel

Ons Recht: Michel, jij richtte het platform freelancenetwork.be op. Wanneer was dat en wat was voor jou de ‘trigger’ om daarmee te beginnen?
Michel Piedfort: “Begin de jaren 2000 was ik bezig rond anders gaan werken voor kansengroepen. Ik was actief op het vlak van thuiswerk, herintreders, allochtonen, vrouwen en ook zelfstandige arbeid. Zo raakte ik vertrouwd met het thema. In 2008 heb ik de website freelancenetwork.be opgericht. Internet was toen nog veel minder sterk georganiseerd, LinkedIn bijvoorbeeld werd op dat moment nauwelijks gebruikt.”
“Via het platform freelancenetwork.be worden ieder jaar 6.500 freelancers en opdrachtgevers aan elkaar gekoppeld. Het gebruik ervan is gratis voor de opdrachtgever, maar de opdrachtnemers betalen via een abonnementsformule.”
“Ik werd destijds geïnspireerd door het revolutionaire boek van Daniel Pink, ‘Free Agent Nation. The Future of Working for Yourself’. Dat boek was een eyeopener voor veel mensen omdat het heel helder in kaart bracht hoe de wereld van het werk aan het veranderen was. Pink bezag dat positief omdat een freelancer zijn loopbaan en zijn productiemiddelen zelf in handen heeft. Maar tegelijk waarschuwde hij ook voor het slechtere sociaal statuut van freelancers.”

Niet altijd bewuste keuze

Ons Recht: Langs de zijlijn ben je nog altijd betrokken bij freelancenetwork.be en je bent zelf als freelancer aan de slag. Kies je er bewust voor om als freelancer door het leven te gaan?
Michel: “Ik ben pro freelancen tout court als je daar zelf voor kiest, zoals bij mij het geval is. Je bent je eigen baas, je werkt zelfstandig en bepaalt je eigen uren. Die vrijwillige keuze is er wel niet altijd, dikwijls zit er voor mensen niets anders op dan al dan niet via een tussenschakel een zelfstandige overeenkomst aan te gaan.”

Ons Recht: Welke problemen ervaren jij en andere freelancers?
Michel: “Wie als freelancer aan de slag gaat, is zich vaak niet bewust van de ingrijpende gevolgen van het zelfstandigenstatuut. Freelancers hebben een slechter sociaal statuut dan een werknemer met een contract van onbepaalde duur, en velen staan daar niet bij stil. Ook moeten freelancers zelf over hun contract onderhandelen, moeten ze er zelf voor zorgen dat hun facturen worden betaald, moeten ze zich eventueel bijkomend verzekeren enzovoort. Velen vragen zich alleen af hoeveel ze netto overhouden van een gefactureerd uur, maar zo werkt het niet; een zelfstandige overeenkomst is helemaal anders dan een klassiek arbeidscontract. Velen staan ook niet stil bij financiële extra’s van een loontrekkende, zoals een dertiende maand of dubbel vakantiegeld. Of bij de onzekerheid wanneer je met je gezondheid begint te sukkelen.”

Gelijke basisbescherming

Ons Recht: Er is geregeld discussie over de vraag of Uber-chauffeurs en Deliveroo-koeriers zelfstandigen of werknemers zijn? Wat is jouw mening hierover?
Michel: “Ik vind dat een moeilijke vraag. In welke mate zijn die mensen aan het ondernemen? Gaan zij de markt op om hun dienst aan verschillende aanbieders te verkopen? Mogen zij werk weigeren? Hebben ze marge om te onderhandelen over de tarieven? Ik denk van niet. Vaak zijn de zwakkeren de dupe en is er geen sprake van een bewuste keuze.”
“Ons huidige arbeidsrecht is er één dat uitgaat van de notie leiding, toezicht en gezag. Als je onder gezag staat ben je werknemer, sta je niet onder het gezag van iemand anders, dan ben je zelfstandige. Is dat nog 21ste eeuws? Volgens mij niet. Je hebt ondernemende werknemers en zelfstandige freelancers onder leiding, toezicht en gezag. De traditionele opdeling lijkt mij achterhaald. Ook een derde statuut lijkt me geen goed idee. Liever één statuut en gelijke toegang tot sociale rechten voor iedereen die werkt. Die basisbescherming kan dan worden uitgebreid naargelang de economische afhankelijkheid van diegene die werkt.”

Vakbond, speel je expertise uit!

Ons Recht: Heb je zelf ooit actie ondernomen om het statuut van zelfstandige freelancers te verbeteren?
Michel: “Ik heb ooit naar de voorzitters van alle politieke partijen geschreven met de precieze vraag of een freelancende telemarketeer nog zelfstandig is als hij of zij op een werkvloer komt waar verschillende telemarketeers hetzelfde uitvoeren. Ik heb nooit van hen een antwoord gekregen. Volgens mij worstelt de politiek nog een beetje met de discussie over schijnzelfstandigheid.”

Uitdaging voor vakbond

Ons Recht: Zie je een rol weggelegd voor een vakbond in de wereld van de nieuwe arbeidsvormen? Waar zou het ACV het verschil kunnen maken?
Michel: “Een vakbond is in mijn ogen sterk in juridische en wetgevende kwesties en in lobbywerk. Inzetten op nieuwe arbeidsvormen en misbruiken inventariseren en aanpakken zou neerkomen op ‘back to the roots’; bij mijn weten is er nu niemand mee bezig, dus dit kan een interessante piste zijn om meer mensen lid te maken van de vakbond. Stappen zetten in deze richting zou het imago van de vakbond ook goed doen.”
“Op individueel vlak zou een vakbond beginnende freelancers kunnen sensibiliseren en doen stilstaan bij hun contract. Bijvoorbeeld in de discussie over schijnzelfstandigheid: Wanneer start een commerciële relatie en waar eindigt het verhaal van leiding, toezicht en gezag? Aan contracten kan ook van alles gebeuren: welke clausules kan je inbouwen om beter te zijn beschermd wanneer een overeenkomst wordt stopgezet? Wat zijn mijn rechten op het gebied van intellectuele eigendom? Word ik doorbetaald als er een technische storing is in het bedrijf? En ga zo maar door. Mensen met kennis en ervaring gaan anders kijken naar een voorstel tot overeenkomst dan een startende freelancer.”

“Afhankelijk van de betrokkenheid van de freelancer bij de onderneming en de toegevoegde waarde kan collectief overleg ook interessant zijn. In sommige bedrijven bestaat er al een overlegmodel. Zo hadden de freelancejournalisten bij Sanoma bijvoorbeeld een vorm van sociaal overleg en afspraken over contracten en tarieven. Collectief overleg is iets waar vakbonden altijd al sterk in zijn geweest, die expertise kunnen ze zeker uitspelen. Doen, zou ik zeggen.”